ความเป็นมาของเวียงวรนครจากพงศาวดารเมืองน่าน เมื่อประมาณ ๗๐๐ ปีล่วงมาแล้ว พญาภูคาเจ้าเมืองอย่างได้ราชบุตรบุญธรรมอยู่สององค์ องค์หนึ่งมีนามว่า “ขุ่นนุ่น” องค์น้องมีนามว่า “ขุนฟอง” ความว่า มีพรานป่าผู้หนึ่งอยู่ในเมืองย่างไปเที่ยวป่าล่าเนื้อ (กวาง) อยู่เสมอตามดอยตามเขา วันหนึ่งไปเห็นรอยเท้าจึงเดินตามไปจนถึงบนดอยภูคา เห็นต้นไม้ใหญ่ มีร่มเงากว้างขวาง งามดี จึงเข้าไปพักอยู่ใต้ร่มไม้นั้น และได้พบไข่ ๒ ฟอง มีขนาดใหญ่เท่าผลมะพร้าว พรานป่าผู้นั้นนำมาถวายพญาภูคา เมื่อพญาภูคาได้เห็นก็มีความยินดีเป็นอย่างมากถึงความอัศจรรย์ครั้งนั้น พระองค์ได้ทรงนำเอาไข่ใบที่ ๑ ไปใส่ในก๋วยงิ้ว (กระบุงบรรจุนุ่น) อีกใบหนึ่งไปใส่ไว้ในก๋วยฝ้าย (กระบุงบรรจะฝ้าย) แล้วคอยดูไว้เป็นอย่างดี จนอยู่มาวันหนึ่งไม่นานนัก ไข่ในก๋วยงิ้วก็แตกออกมาก่อนเป็นบุรุษผู้ชาย รูปโฉมโนมพรรณวรรณะงามยิ่งนัก พญาภูคาก็รักเสมอดังลูกของตน ครั้นต่อมาไม่นาน ไข่ในก๋วยฝ้ายก็แตกออกมาเป็นบุรุษชาย รูปโฉมโนมพรรณวรรณะอันงามเสมอกันทั้ง ๒ องค์ พญาภูคาก็ใส่ชื่อผู้พี่ว่า “เจ้าขุนนุ่น” แล้วก็เบิกบายใส่ชื่อเจ้าผู้น้องว่า “เจ้าขุนฟอง” เมื่อเจ้าขุนนุ่นและเจ้าขุนฟอง เจริญวัยจนเป็นหนุ่ม พญาภูคาได้สร้างเมืองให้ราชบุตรบุญธรรมทั้งสองครอง ขุนนุ่นผู้พี่ได้ครองเมือง “จันทบุรี” ซึ่งอยู่ทางทิศตะวันออกของแม่น้ำของ (โขง) ส่วนขุนฟองผู้น้องได้ครองเมือง “วรนคร” ซึ่งตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ การที่ให้ชื่อว่าเมือง “วรนคร” เนื่องมาจากพญานาค ได้เลือกชัยภูมิที่ดีเหมาะสมในการสร้างเมือง เสร็จแล้วจึงขนานนามว่าเมือง “วรนคร” ซึ่งหมายถึง เมืองดี นับว่าเป็นการเริ่มต้นราชวงศ์ภูคา เมื่อบ้านเมืองวรนครเริ่มมั่นคงเป็นปึกแผ่น เจ้าขุนฟองก็ได้เป็นพญาแล้วเสวยราชสมบัติในเมืองวรนคร ทรงมีพระโอรส ๑ พระองค์ ชื่อว่า “เจ้าเก้าเกื่อน” ต่อมาไม่นานพญาขุนฟองถึงแก่พิราลัย เสนาอำมาตย์ ทั้งหลายจึงราชาภิเษกเจ้าเก้าเกื่อนเป็นพญาแทน ครั้นเมื่อพญาภูคาผู้เป็นปู่ได้รู้ว่าหลานของตนเป็นที่ถูกอกต้องใจแก่เสนาอำมาตย์และไพร่พลบ้านเมืองมวล พญาภูคาได้แต่งตั้งให้นางสนม ๒ คน มาเชิญเจ้าเก้าเกื่อนไปเสวยเมืองภูคาหรือเมืองย่าง เจ้าเก้าเกื่อนมิอาจขัดผู้เป็นปู่ได้ จึงมอบให้นางพญาแม่ท้าวคำปิน ซึ่งทรงครรภ์อยู่เมืองวรนคร ส่วนเจ้าเก้าเกื่อนไปเสวยเมืองย่างเป็นพญาแทนผู้เป็นปู่ ซึ่งต่อมาไม่นานพญาภูคาถึงแก่พิราลัย ด้านเมืองวรนครมีนางพญาแม่ท้าวคำปินปกครองอยู่ ข่าวก็รู้ไปถึงพญางำเมืองแห่งแคว้นพะเยา ได้เริ่มแผ่ขยายอำนาจเข้ามา ยกเอารี้พลศึกมารบ ส่วนนางพญาแม่ท้าวคำปินไม่ทันรู้ตัว ข้าศึกก็เข้ามาล้อมเมืองไว้หมดสิ้น นางจะส่งข่าวไปให้พญาเก้าเกื่อนและจัดแต่งไพล่พลคนศึกออกสู้รบก็ไม่ทันพระนาง จึงได้เก็บเอาข้าวของเงินทองกับเด็กผู้หญิงคนหนึ่งหนีออกนอกเมืองไป เดินทางไปหลายวันก็ไปถึงไร่แห่งหนึ่ง นางได้ประสูติบุตรชาย ไร่นั้นอยู่ใกล้ลำห้วยแต่แล้งไม่มีน้ำที่จะอาบจะกิน นางจึงร่ำไห้ถึงสามี พรรณนาถึงวันที่พญา เก้าเกื่อนจะทิ้งไปว่า “เมื่อลูกเกิดมาเป็นผู้ชายโตขึ้นก็จักได้มาสร้างบ้านแปงเมืองให้เจริญรุ่งเรือง แต่ว่าบัดนี้ผู้ข้าพลอยหาน้ำที่จะกินจะอาบก็ไม่มี เมื่อรำพันเช่นนั้น แล้ว” ในขณะนั้นก็มีห่าฝนลมใหญ่ตกลงมาอย่างหนัก น้ำก็นองพัดก้อนหินก้อนผาเป็นที่น่าอัศจรรย์นัก หลังฝนหายไปวันนั้นเป็นวันอุโบสถถือศีลเดือนเพ็ญ นางก็อุ้มเอาลูกน้อยไปนั่งบนก้อนหิน อาบน้ำให้ลูกแล้วก็อุ้มไปพักในไร่กับเด็กหญิงที่หนีออกมาจากวรนครด้วยกัน วันรุ่งขึ้นชาวบ้านชาวไร่ได้ยินเสียงกุมารร้องก็เข้าไปดูเห็นนางพญา จึงไหว้และถามเหตุการณ์ นางพญาได้เล่าเหตุการณ์ทั้งหมดให้ทราบ ปรากฏว่านายบ้านผู้นั้นเป็นพ่อครัวพญาเก้าเกื่อนมาก่อน จึงรับนางพญาและกุมารไปเลี้ยงดูจนเติบใหญ่อายุได้ ๑๖ ปี จึงนำไปไหว้สาพญางำเมือง เมื่อพญางำเมืองเห็นก็มีใจเอ็นดูเลี้ยงดูไว้ ต่อมาให้ไปเป็นเจ้าเมืองปราด มีชื่อว่าเจ้าใสยศ แล้วกลับมาเป็นพญาเสวยเมืองวรนคร (ปัว) เรียกนามว่า “พญาผานอง” เมืองวรนครจึงกลายชื่อมาเป็นเมืองปัวจนปัจจุบัน

ขุนฟอง ได้ปกครองเมืองวรนคร

พญาผานอง

ขุนนุ่น ได้ปกครองเมืองจันทบุรี
(เมืองหลวงพระบาง)